Hvað ég kaus. Hvað ég kaus ekki – og af hverju.

Ég kaus utan kjörfundar í síðustu viku. Að venju hugsaði ég mig nokkuð vandlega um, en á endanum gat ég raðað öllum flokkunum 10 upp í röð sem ég var sáttur við. Sú röð fylgir hér fyrir neðan ásamt útskýringu með hverjum kosti í tvít-lengd eða skemmri.

1. Viðreisn: Ég er ekki sannfærður enn, en tilraunin til að skapa frjálslyndan, heiðarlegan, alþjóða- og markaðssinnaðan jafnaðarmannaflokk þarf að fá annað tækifæri.
2. Björt framtíð: Málefnalega sama og Viðreisn. Þessir flokkar hefðu átt að sameinast áður en listum var skilað inn. Veikara bakland, en fyrirmyndarfólk í forsvari.
3. Píratar: Róttæki kosturinn sem ég gat hugsað mér. Tilhugsunin um “uppfært stýrikerfi” fellur mér í geð, en hópurinn hefur verið of óstabíll og óútreiknanlegur til að ég treysti honum fyrir mínu atkvæði.
4. Samfylkingin: Hefur flust of mikið til vinstri síðustu ár. Finnst eins og þessi flokkur viti aldrei alveg hvert hann er að fara (né hvaðan hann kom).

   — Ekkert hér fyrir neðan kom raunverulega til greina —

5. Framsóknarflokkurinn: Gamla “góða” framsókn komin aftur. Trausta sveitafólkið sem myndi bjarga mér úr skafli ef ég festist. Fólk forfeðra minna. Verst að hagsmuna- og stefnumál þeirra fara nánast ekki saman með mínum að neinu leyti. Óþægileg forsaga sem er ef til vill ekki alveg horfin.
6. Vinstri græn: Treysti fólkinu, en ósammála stefnunni í eiginlega öllu.
7. Sjálfstæðisflokkurinn: Treysti ekki fólkinu, en sammála (yfirlýstri) stefnu að mörgu leyti. Ef henni væri nú fylgt eftir…
8. Alþýðufylkingin: Var ekki búið að fullreyna þessa hugmyndafræði?
9. Flokkur fólksins: Þjóðernis- og einangrunarhyggja sem boðuð er með hræðsluáróðri á ekkert erindi í upplýstu nútímasamfélagi.
10. Miðflokkurinn: Málefnalega sama og Flokkur fólksins, nema með Sigmund Davíð sem hefur fyrir löngu misst alla virðingu mína – og síst gert eitthvað til að vinna hana aftur.

Er ég þá ekki örugglega búinn að móðga alla?

Öflugir fjölmiðlar eru samfélaginu nauðsynlegir og sjaldan frekar en einmitt nú. Ég ætla svo sem ekki að rekja í löngu máli hvers vegna, enda hafa margir gert það nýlega betur en ég nokkurn tímann gæti. Sjá til dæmis hér og hér.

Ég ætla hins vegar að skora á ykkur að taka ykkur til og borga fyrir þá fjölmiðla og þá fjölmiðlun sem ykkur líkar. Auglýsingatekjur – sem eru stærsti tekjustofn flestra fjölmiðla – eru ágætar, en þær stuðla hins vegar að einsleitri fjölmiðlun og hagsmunaárekstrar við auglýsendur geta líka dregið úr biti fjölmiðla sem reiða sig eingöngu á þær.

“Heilbrigðustu” tekjur hvers fjölmiðils eru tekjur sem koma beint frá lesendum í formi áskrifta eða beinna framlaga. Margir bestu fjölmiðlar heims sækja nú tekjur með þessum hætti í auknum mæli. Það er vel og þú ættir ekki að láta þitt eftir liggja í þeim efnum.

Hugsaðu þig um og veltu fyrir þér hvaða fjölmiðlar – innlendir og erlendir – þér finnast skerpa sýn þína á málefni líðandi stundar. Þetta snýst ekki endilega um miðla sem maður er alltaf sammála, heldur miðla sem vanda til verka, taka á mikilvægum málum og fá mann til að sjá málin frá nýju sjónarhorni. Þegar þú ert komin(n) að niðurstöðu skaltu verja 10 mínútum í að gerast áskrifandi eða vildarvinur þessarra fjölmiðla.

Þetta þarf ekki að kosta meira en andvirði fáeinna kaffibolla á mánuði, en ef allir gera þetta getum við gulltryggt framúrskarandi fjölmiðlaumhverfi.

Meðal þeirra innlendu fréttamiðla sem þú getur styrkt eða gerst áskrifandi að eru:

• Kjarninn
  • (athugið: ég er stjórnarformaður og stærsti hluthafi Kjarnans og því ekki hlutlaus)
• Frjáls fjölmiðlun / Fréttatíminn
  • (athugið að þetta átak er háð endurskipulagningu á rekstri Fréttatímans og ekki útséð með hvað úr verður, en sjálfsagt að setja sig á blað ef Fréttatíminn kom upp í hugann hér að ofan)
• Stundin
• Viðskiptablaðið
• Morgunblaðið
• DV

Af erlendum miðlum er af nógu að taka, en hér eru nokkrir góðir:

• New York Times
• The Guardian
• Boston Globe
• Washington Post
• Economist
• Time
• New Yorker
• The Atlantic

Mér telst til að á mínu heimili séum við áskrifendur/greiðendur að 10 ofantalinna miðla – auk 4-5 annarra með þrengri efnistök svo sem varðandi tækni, vísindi og viðskipti. Það er kannski vel í lagt (við erum heppin að vera svo vel aflögufær), en endilega finndu að minnsta kosti 3 miðla sem þér líkar og styrktu þá með framlagi eða áskrift.

Núna!

Takk 🙂

Við erum heppin í forsetakosningunum í þetta sinn. Við höfum úr nokkrum góðum kostum að velja – og það er ekki sjálfgefið. Við skulum að fagna því sérstaklega að gott fólk gefi kost á sér til opinberra starfa fyrir okkur.

Þrátt fyrir það var ég ekki í vafa um mitt val frá þeirri stundu sem ljóst var að Andri Snær Magnason myndi gefa kost á sér til embættisins. Ástæðurnar fyrir því eru einfaldar: Andri Snær hefur skýra, skemmtilega og jákvæða framtíðarsýn. Framtíðarsýn sem ég deili með honum.

Ég veit að Andri er áhugamaður um margt, en í framboði sínu til forseta hefur hann lagt áherslu á þrjú málefni öðrum fremur:

• Umhverfið: Andri talar fyrir skýrum áherslum í umhverfismálum. Langtímasýn og skynsamlegri nýtingu á auðlindum okkar samhliða fræðslu og staðfastri stefnumótun. Við Íslendingar erfðum miklar auðlindir, Andri mun hvetja okkur til að fara vel með þann auð sjálfum okkur og komandi kynslóðum til heilla.
• Tungumálið: Af fáu eru Íslendingar stoltari en tungumálinu sínu. Sem farsæll og óvenjulega hugmyndaríkur rithöfundur hefur Andri sýnt að hann kann svo sannarlega að fara með málið. Andri hefur verið ötull við að hvetja börn og ungt fólk til lestrar, sem og stjórnvöld til að standa að nauðsynlegum stuðningi svo íslenskan verði ekki útundan í hinni öru þróun tækninnar. Íslenskan er mikilvægt mál og forsetinn getur beitt sér í því.
• Lýðræðið: Andri hefur tekið skýra afstöðu með því að koma á nýrri stjórnarskrá á grundvelli þeirra draga sem samin voru af Stjórnlagaráði. Nú er það raunar svo að setjist maður niður og skoði – hlutlægt – núgildandi stjórnarskrá og þau drög sem fyrir liggja að nýrri, er svo gott sem ómögulegt að komast að annarri niðurstöðu en þeirri að sú nýja sé ekki bara nútímalegari, heldur einnig skýrari og fallegri. Svo er hún líka íslensk, ekki dönsk. Þjóð meðal þjóða hlýtur að vilja sína eigin stjórnarskrá.

Andri Snær vill nota forsetaembættið til að vekja athygli á þessum málum og hefja upp umræðuna um þau. Hann hefur auðvitað þegar sýnt og sannað að hann getur hrifið fólk með sér og haft mikil áhrif, enda hefur hann einstaka hæfileika í því að tengja saman fólk, tengja saman hugmyndir og miðla málefnum með áhrifamiklum hætti. Í forsetaembættinu mun rödd hans heyrast enn víðar og betur en áður. Til þess ættum við að veita Andra brautargengi.

Andri sprettur úr fjölbreyttum jarðvegi. Bjó ungur í útlöndum og kynntist líklega meiri fjölbreytni þar en flest okkar íslensku heimalninganna; kynntist náið íslenskri sveit þar sem innprentuð er virðingin fyrir lífinu, landinu og náttúrúnni, en líka vinnusemi, nýtni og hugkvæmni; og hefur svo starfað með skapandi fólki sem skilur hvernig með hugvitinu einu saman er ekki aðeins hægt að skapa mikil verðmæti, heldur hreinlega framtíðina sjálfa. Þessi blanda hugnast mér vel og ég hef trú á því að hún gefi manni heilbrigða sýn á heiminn, hvert hann stefnir og hvernig hægt er að hafa áhrif á hann.

Andri Snær er frambjóðandinn sem stendur fyrir allar þær breytingar sem ég – og margir fleiri – vilja sjá á íslenskri umræðu, íslensku samfélagi og íslenskum áherslum.

Verum ekki hrædd við að kjósa breytingarnar þegar þær bjóðast: Virkjum Andra Snæ Magnason!

Árið 1981 voru 725 krónur dágóð upphæð. Með snöggri leit á timarit.is má sjá að fyrir um það bil þá upphæð mátti m.a. fá vel með farinn Silver Cross barnavagn, leigja herbergi á stúdentagörðum í heilan mánuð og kaupa veiðileyfi í Elliðavatni í heilt sumar – en það þótti reyndar okur.

Á hefðbundnari mælikvarða jafngilda 725 krónur árið 1981 ríflega 30þús krónum í dag á föstu verðlagi.

En fyrir 725 krónur mátti líka fá 100 bandaríkjadali. Það er áhugavert að sjá hvernig þessum krónum – eða dollurum – hefði reitt af með mismunandi ávöxtunaraðferðum. Grafið hér að neðan sýnir einfaldasta samanburð.

Eftirfarandi má lesa úr grafinu:

• Hefði ég geymt krónurnar undir koddanum ætti ég augljóslega enn í dag 725 krónur.
• Hefði ég geymt 100 dollara undir koddanum ætti ég jafn augljóslega ennþá 100 dollara, en þeir jafngilda í lok árs 2013† 12.223 krónum.
• Hefði ég lagt krónurnar inn á hefðbundinn íslenskan bankareikning (Hagstofan kallar þennan flokk “almenna sparisjóðsbók”), ætti ég í árslok 2013 6.275 krónur.
• Hefði ég lagt krónurnar inn á hefðbundinn bandarískan bankareikning, ætti ég í árslok 2013 455 dollara sem þá var jafngildi 55.574 króna.

Á þessu tímabili var með öðrum orðum tvöfalt betra að eiga dollara undir koddanum, en krónur á venjulegum íslenskum bankareikningi. Hvorugt var þó sérlega gott. Krónurnar á bankareikningnum höfðu í lok tímabilsins tapað 79% af verðgildi sínu á föstu íslensku verðlagi og dollararnir 59%. Krónurnar undir koddanum höfðu tapað 97,5% af sínu verðgildi. Aðeins bandaríski bankareikningurinn hafði skilað raunávöxtun. Sú ávöxtun nemur – í krónum – 88%, sem yfir 32 ára tímabil er rétt um 2% ársávöxtun að jafnaði.

Krónan kemur ekki sérlega vel út í þessum samanburði.

En skoðum einn möguleika í viðbót. Bundin innlán. Í því tilfelli er mjög erfitt að finna nokkuð sem kallast gætu samanburðarhæf gögn á milli íslenskra og bandarískra reikninga. Annars vegar er verðtrygging innlána nánast óþekkt fyrirbæri í Bandaríkjunum og hins vegar gekk mér erfiðlega að finna gögn yfir allt tímabilið fyrir bandaríska reikninga með langan binditíma. Eftirfarandi gefur eftir sem áður nokkuð góða mynd af þessu:

Hér má lesa eftirfarandi:

• Bundnu bandarísku innlánin gefa – eðlilega – aðeins betri ávöxtun en hefðbundnu bandarísku innlánin. 100 dollararnir okkar eru í árslok 2013 orðnir að 524 dollurum, eða sem nam þá 64.106 krónum. Það er 119% raunávöxtun í krónum talið eða sem nemur rétt tæplega 2,5% meðalávöxtun á ári.
• Bundnir, íslenskir, verðtryggðir reikningar gefa langbestu ávöxtunina af þessum kostum. 725 krónurnar okkar eru orðnar að hvorki meira né minna en 105.604 krónum. 260,5% raunávöxtun, eða nærri 4,1% raunávöxtun á ári að jafnaði. Það þykir í öllu samhengi mjög góð áhættulaus ávöxtun.

Af ofangreindu er líklega hægt að draga margvíslegar ályktanir bæði um kosti og galla verðtryggingar, íslensku krónunnar og íslenskrar efnahagsstjórnar. Sé hins vegar eitthvað að marka söguna er að minnsta kosti óhætt að fullyrða að það borgi sig ekki að geyma íslenskar krónur til lengdar hvorki í seðlum né á veltureikningum. Sennilega er líka hægt að fullyrða að án verðtryggingar hefði áhættulítill sparnaður verið fullkomlega óraunhæfur síðustu áratugi.

Þær eru sennilega óaðskiljanlegar síamssystur, íslenska krónan og verðtryggingin.

– – –

† Gagnasett Hagstofunnar sem sýnir sögulega ávöxtun á notaði til að teikna þetta upp nær aðeins til 2013. Árin 2 síðan breyta litlu um stóru myndina sem dregin er upp hér.

Birt með fyrirvara um mistök í útreikningum. Öllum leiðréttingum og ábendingum verður tekið fagnandi.

Í gegnum tíðina hef ég fylgst með og tekið þátt í fjölmörgum áhugaverðum verkefnum. Sum þeirra hafa heppnast vel og önnur síður – eins og gengur. Byggt á þessari reynslu, er ég sannfærður um að uppskriftin að því að láta góða hluti gerast – óháð viðfangsefni – sé eftirfarandi:

1. Vinna með hópi af snjöllu fólki
2. Móta í sameiningu framtíðarsýn sem hópurinn hefur ástríðu fyrir
3. Festa í sessi og smita aðra af þeirri ástríðu með því að kynna, “selja” og tala opinskátt um framtíðarsýnina innan hóps og utan þangað til allir eru orðnir rauðir í framan
4. Fjarlægja hindranir á leiðinni af ákafa
5. Endurtaka ofangreint í smærri og stærri hópum, og yfir lengri og skemmri tímabil

Í gegnum tíðina hef ég verð einstaklega heppinn með lið #1, en ég viðurkenni fúslega að ég er enn að æfa mig í hinu. Ég held að það væri áhugavert að sjá einhvern beita þessari nálgun í íslenskum stjórnmálum. Þar virðist meira að segja fyrsta skrefið vefjast verulega fyrir fólki.

Nú er ég búinn að fylgjast með íslenskri pólitík frá útlöndum í bráðum 3 ár. Kemur í ljós að það er bráðhollt og gefur nýtt sjónarhorn á hlutina.

Með hverjum mánuðinum sem líður verð ég bæði reiðari og leiðari. Ísland er að mörgu leyti einstakt og frábært, en á engu að síður við nokkur mjög djúpstæð vandamál að etja. Sum í kjölfar hrunsins, önnur sem hafa verið lengur í gerjun, en hafa sannarlega ekki batnað eftir hrun. Þetta eru vandamál af því tagi sem munu ráða því hvort ungt og efnilegt fólk muni velja sér framtíðarbúsetu á Íslandi eða ekki og þar af leiðandi hafa meira um framtíð Íslands að segja en nokkuð annað. Með öðrum orðum, engin smámál!

Nú kann einhver að horfa á hagtölur og segja að á Íslandi sé allt í himnalagi. Vandinn er bara sá að innan fjármagnshafta er ekkert að marka hagtölurnar. Hagmælingar á Íslandi í dag eru svolítið eins og að ætla að taka veðrið uppi á jökli í hríðarkófi – en inni í tjaldi. Kannski kósí innandyra og mælarnir staðfesta það. Þú ert samt uppi á jökli, í hríðarbyl og engin björgunarsveit á leiðinni.

Gjaldeyrismálin eru eitt vandamálið. Fyrir ungt fólk sem hefur ekki stofnað til mikilla skuldbindinga á Íslandi, er heimurinn allur undir. Af hverju að velja að fá laun í gjaldmiðli sem hvergi er tekinn trúanlegur og takmarka lífeyris-, fjárfestinga- og sparnaðarkosti sína við þennan sama gjaldmiðil og örmarkað sem sagan sýnir að skoppar eins og korkur í stórsjó?

Gjaldeyrishöftin valda líka bólumyndun á öllum mörkuðum, ekki síst húsnæðismarkaði. Af hverju að velja að kaupa eða leigja íbúð sem er dýrari en sambærileg íbúð borgum með stærri og fleiri tækifæri og hærri laun? Hvað þá á markaði þar sem vextir eru margfaldir á við það sem býðst annars staðar?

Vandinn við höftin er sá að margar þær leiðir sem raunverulega munu létta á þeim munu hafa aðrar og jafnvel enn verri afleiðingar í för með sér: Gengisfall, sem leiðir af sér verðbólgu, sem hækkar lánin, sem veldur óstöðugleika á vinnumarkaði, sem…

Það eru til lausnir. Seðlabankinn hefur kortlagt þær fyrir löngu. Það eru ekki þær sem er verið að vinna að.

Samfélag sem ungt fólk vill búa í býður líka upp á gott skólakerfi á viðráðanlegum kjörum. Sérstaklega er mikilvægt að hafa nútímalegt háskólaumhverfi með öflugu samstarfi háskóla, atvinnulífs og fjárfesta. Slíkt ýtir undir nýsköpun sem skapar störf og áskoranir fyrir klárt og vel menntað fólk. Háskólarnir á Íslandi eru langt í frá fjármagnaðir með þeim hætti að þeir standi undir þessu.

Og svo þarf gott heilbrigðiskerfi. Það snýst bæði um tæki og aðstöðu, en umfram allt um fólk. Fólk sem hefur menntað sig erlendis og verður að finnast aðlaðandi að flytja heim. Til þess þarf að bjóða góð laun, en allt ofantalið þarf líka að vera á réttri leið.

Þetta eru allt leysanleg mál. Fyrsta skrefið er skýr framtíðarsýn. Að ákveða hvers konar samfélagi við viljum stefna að, ekki seinna á kjörtímabilinu, ekki eftir næstu kosningar, heldur til 20-30 ára.

Þegar ég horfi á stjórnmálin heima á Íslandi, þá sé ég enga framtíðarsýn, bara þras. Þras sem að mestu leyti snýst um fortíðina, dægurmál og tilraunir til að kenna hvert öðru um allt sem ekki er í lagi.

Það eru allir í pólitík og enginn í stjórnmálum.

Við þekkjum öll söguna um uppgang Íslands á 20. öldinni. Fátækasta ríki Evrópu varð eitt þeirra allra ríkustu.

Það má örugglega rekja þennan uppgang til margvíslegra þátta, jafnt innri sem ytri, jafnt ráðgerðum sem tilviljanakenndum. En það sem einkennir þennan tíma öðru fremur er samt aukin fjölbreytni í efnahagslífinu. Árið 1870 störfuðu meira en 80% þjóðarinnar við landbúnað. Aðrar greinar voru eðli málsins samkvæmt ekki mjög áberandi. Árið 1990 störfuðu innan við 5% í landbúnaði og er nú innan við 3%. Engin ein grein atvinnulífsins er lengur áberandi stærst þegar kemur að mannafla.

Þetta gerðist samt ekki átakalaust. Ég er ekkert óskaplega gamall, en ég man þó samt vel að þegar ég fór í fyrsta skipti til útlanda þurfti pabbi að mæta með farseðlana í Sparisjóðinn til að fá þann gjaldeyrisskammt sem ríkinu þótti hæfilegur fyrir fólk sem var að ana til útlanda að gamni sínu. Ég er líka alinn upp í dreifbýlinu og í sveitinni hjá öfum mínum og ömmum leyndi sér ekkert hvernig stuðningur við réttan stjórnmálaflokk hafði í gegnum tíðina verið nauðsynlegur fyrir framgang í þeirri stétt. Það hefði líklega á stórum hlutum 20. aldarinnar verið “pólitískur ómöguleiki” að vera bóndi og kjósa ekki Framsóknarflokkinn, eða a.m.k. segjast gera það. Þó það hafi augljóslega verið fyrir mína tíð, hafa þeir greinilega verið ansi öflug tæki, skömmtunarmiðarnir!

Tíundi áratugurinn var þess vegna glæsilegur lokahnykkur á þessu framfaraskeiði Íslands. Við tók stjórn sem tók til við að opna landið, koma á meira frelsi í viðskiptum, draga úr ríkisafskiptum á fjölmörgum sviðum og draga ríkið út úr ýmiskonar rekstri sem er miklu betur kominn í samkeppni á einkamarkaði. EES samningurinn varð að veruleika, gjaldeyrishöft hurfu, snefill af samkeppni myndaðist á fáeinum sviðum, alþjóðleg fyrirtæki urðu til og uxu og ríkisfyrirtæki voru mörg hver einkavædd. Viðskiptablokkir stjórnmálaflokkanna leystust að miklu leyti upp. Fjölbreytnin jókst enn meira og þó ástandið hafi ekki verið fullkomið má alveg halda því fram að í upphafi 21. aldarinnar hafi Ísland verið í býsna góðum málum.

Það er nefnilega erfitt að halda öðru fram en að fyrri hluti valdaskeiðs Davíðs Oddssonar hafi verið afar farsæll. Hefði Davíð hætt í stjórnmálum árið 2001 hefði krafan á Austurvelli 2008 og 2009 verið að fá Davíð aftur í stól forsætisráðherra.

En hefði þá verið einhver atburðarás sem leiddi til uppákoma á Austurvelli? Vandinn er nefnilega sá að Davíð, Sjálfstæðisflokkurinn – og auðvitað Framsókn – höfðu þrátt fyrir allt lært of mikið af forverum sínum í íslenskri pólitík. Þeir gátu ekki sleppt hendinni af fyrirgreiðslupólitíkinni og miðstýringunni: Ofvaxnar miðstýrðar framkvæmdir á Austurlandi, skelfileg handstýrð einkavæðing bankanna í hendur “hinna þóknanlegu” samkvæmt helmingaskiptareglunni og ótrúleg útþensla ríkisins. Útgjöld ríkisins jukust á árunum 1998-2007 um nærri 50% að raunvirði – og það undir stjórn fólksins sem kynnti á sínum yngri árum hugtakið “báknið burt”! Allt þetta myndaði eitraðan kokteil með þeirri furðuhugmynd Seðlabankans að hægt væri að stýra minnstu mynt í heimi – þar sem minniháttar ásláttarvilla hjá stórbanka jafnast á við stærð efnahagskerfisins – með sömu peningastefnunni og notuð er til að stýra stærstu myntkerfum heimsins þar sem utanaðkomandi áhrif eru hverfandi. Þess má geta í framhjáhlaupi að að frátöldum gjaldeyrishöftunum er þetta sú peningastefna sem Seðlabankinn virðist enn halda að sé best til fallin til að stýra smámyntinni okkar, etv. með aðeins meiri kork og kút.

Útkomuna úr þessu þarf varla að rifja upp fyrir nokkrum manni.

Vandinn sem við stöndum frammi fyrir núna er að við höfum færst ár – eða jafnvel áratugi – aftur á bak á sumum þeim sviðum þar sem framfarir höfðu orðið svo miklar. Það virðist vera verulegur vilji meðal áhrifamikilla afla í samfélaginu að halda því þannig, eða hverfa jafnvel enn lengra til fortíðar: Lokun, handstýring, miðstýring og útdeiling gæða til vildarvina. Mér finnst það ansi hart ef sonur minn þarf að alast upp við umhverfi sem – hvað höft og fyrirgreiðslur varðar – minnir meira á ástandið sem ríkti þegar afar mínar og ömmur voru upp á sitt besta, heldur en það sem gerist í dag í löndunum í kringum okkur.

En allt þetta á sér skýringar.

Þó fjölbreytileikinn hafi aukist, er hann samt ekki meiri en svo þegar kemur að útflutningi en að þrjár greinar draga í búið 75% af gjaldeyristekjunum: Fiskveiðar, stóriðja og ferðaþjónusta, því sem næst fjórðung hver. Fjórðungurinn sem eftir er kemur svo frá “einhverju öðru”. Sumir virðast túlka þetta sem augljóst merki um það að okkur beri að einbeita okkur að því að hlúa að þessum þremur greinum og allt annað sé augljóslega fánýtt. Þeim yfirsést að allar þessar þrjár greinar eru háðar takmörkuðum auðlindum: Útgerðin fisknum í sjónum, stóriðjan orkunni í fallvötnum og háhita, og ferðamannaþjónustan einstakri og víða ósnortinni náttúru sem verður fljótt minna virði við meiri átroðning og fleiri virkjanir. Vaxtarbroddurinn liggur því í “einhverju öðru”, í greinunum sem geta skapað verðmæti úr “engu”; breytt góðri hugmynd í ábatasaman rekstur með hugvitinu einu saman: Hönnun, hugbúnaðargerð, líftækni, listsköpun og svo auðvitað hugviti sem eykur verðmæti náttúruauðlindanna. Og athugið, þetta á ekki að koma í stað hinna greinanna, heldur þarf einfaldlega að geta þrifist og dafnað samhliða þeim.

Til þess að “eitthvað annað” gangi upp þarf umhverfið að vera hagfellt. Efnahags- og lagaumhverfið stöðugt, menntunin góð, flutningar fólks, fjármagns og þjónustu á milli landa hindrunarlitlir og frelsi til athafna sem mest. Það þarf líka að bjóða upp á lífsskilyrði sem eru eftirsóknarverð fyrir fólk með menntun, reynslu og hæfileika til að vinna slík störf. Sú þekking er nefnilega mjög alþjóðleg og fólkið sem starfar í þeim á auðvelt með að finna störf hvar sem er í heiminum – og er oft mjög opið fyrir því. Ég þekki marga Íslendinga sem falla í þennan hóp og ég heyri sífellt fleiri tala eins og Björgvin Ingi Ólafsson gerir í frábærri grein í Viðskiptablaðinu nýverið. Taugin er römm, en það er ekki hægt að láta hvað sem er yfir sig ganga.

Og þarna fara skammtímahagsmunir gömlu greinanna og þeirra nýju svo sannarlega ekki saman. Auðlindagreinarnar þrífast vel í lokuðu, handstýrðu og miðstýrðu umhverfi – þar sem stjórnmálin geta útdeilt gæðunum til vildarvina og njóta til baka stuðnings þegar kemur að kosningum; þar sem helst er hægt að fella gengið þegar afurðaverðið er ekki nógu hátt eða laun starfsfólksins ekki nógu lág; þar sem búið er að koma því þannig fyrir að orkufyrirtæki í almenningseigu niðurgreiða orku til stóriðjunnar þegar verðlag er óheppilegt á álmörkuðum – í skiptum fyrir nokkur störf í heimahéraði þess stjórnmálamanns sem réði málaflokknum fyrir áratugum, þegar viðkomandi verksmiðja var sett upp.

Að þessu leyti er Ísland skólabókardæmi um auðlindabölvunina: Það er of mikið af verðmætum náttúrugæðum á framfæri stjórnmálamanna. Úthlutunarvald þessarra gæða færir stjórnmálamönnunum gríðarleg völd en heldur á sama tíma lífskjörum viðunandi án stórkostlegrar fyrirhafnar. Á meðan svo er hafa hagsmunir og þarfir þessarrra greina forgang á allt annað í umhverfinu. En þetta er viðkvæmt jafnvægi eins og dæmin sanna og það er erfiðara að stunda þessa starfsemi jafn grímulaust og gert var í gamla daga.

Og Newton sjálfur forði okkur frá því að finna að auki olíu á meðan svona er komið fyrir okkur. Ísland sem olíuríki yrði að óbreyttu líkara Sameinuðu arabísku furstadæmunum en Noregi.

Það er auðvitað margt sem þarf að laga hérna, og það er ekki bara bankið í ofninum á langa ganginum. Þeir hlutir sem standa upp úr eru samt:

• Nothæfur, alþjóðlegur og haftalaus gjaldmiðill
• Almennt og stöðugt lagaumhverfi
• Agað stjórnmálakerfi þar sem hagsmunir heildarinnar eru settir framar sérhagsmunum

En meira um hvern þessarra punkta í næsta pistli.